Làng Công Đình trước đây thuộc huyện Đông Ngàn, phủ Từ Sơn, đạo Bắc Ninh, trấn Kinh Bắc. Ban đầu vốn được gọi là ấp Tùng Đình, sau kiêng tên huý của chúa Trịnh Tùng nên mới đổi tên là Công Đình.

Năm 1945, Công Đình và Tế Xuyên sáp nhập thành xã Công Tế. Tháng 7-1955 xã đổi tên là Đình Xuyên và năm 1961 được nhập vào huyện Gia Lâm, ngoại thành Hà Nội.

Đền Trúc Lâm có tên chữ là "Trúc Lâm đài", nằm bên bờ sông Thiên Đức, một nhánh của sông Đuống nay đã cạn, chỉ còn dấu vết ở dãy hồ ao dài. Theo thần phả và sắc phong trong đền thì làng Công Đình xưa có một cây gạo rất to. Một lần có vị vua bị giặc đuổi đến bờ sông đang bối rối tìm đường qua, trời bỗng nhiên tối sầm và nổi gió, cây gạo đổ thành cầu. Nhờ đó vua qua được sông và thoát khỏi sự truy đuổi.  Sau khi đánh thắng giặc ngoại xâm, vua sắc phong thần Cây Gạo làm Miên mộc Đại vương và cho dân sở tại lập miếu thờ.

Đền Trúc Lâm có từ thời Lê Trung hưng, căn cứ vào đạo sắc phong Miên mộc đại vương ghi niên hiệu Cảnh Hưng thứ nhất (1740) và tấm bia đá cổ nhất mang niên hiệu Cảnh Hưng 7 (1746), có thể khẳng định đền Trúc Lâm được xây dựng từ trước đó.

Cổng đền là một nghi môn liền với bức tường thấp áp lưng thượng điện và giáp với đường làng ngày nay trải nhựa. Nghi môn được xây theo kiểu tứ trụ, gồm hai trụ lớn và hai trụ nhỏ.

Du khách đi qua cổng và con ngõ ngắn rợp bóng cây rồi rẽ sang tay phải sẽ thấy khu đền chính nằm trên nền cao, có lối lên 5 bậc thềm của toà tiền tế quay mặt về hướng Bắc nhìn ra hồ nước lớn, bên cạnh là nhà hữu vu ba gian.

Toà tiền tế gồm ba gian cửa bức bàn, xây theo kiểu tường hồi bít đốc tay ngai, hai cột trụ có đắp câu đối chữ Hán xung quanh thân. Trên khung hình chữ nhật của hai bức tường từ cột trụ nối vào hiên có đắp hình rồng, cá chép, tường hiên gắn những tấm bia cổ.

Các mái đều lợp ngói ta, bờ nóc đắp nổi một bức đại tự đề ba chữ Hán "Trúc Lâm Đài", hai đầu kìm đắp đấu nắm cơm, bờ dải đắp bậc tam cấp. Bốn bộ vì kèo làm theo kiểu "thượng chồng rường hạ kẻ". Phía dưới đắp ván mê, trang trí chủ yếu là vân xoắn lớn, hoa lá trên nền văn triện được chạm nổi. Đầu kẻ hiên trang trí hoa lá hoá rồng mang phong cách nghệ thuật thế kỷ XIX-XX.

Hậu cung gồm hai gian cung cấm, nối với tiền tế thành hình chuôi vồ. Tiền tế và hậu cung gần như tách biệt, không liên kết với nhau, vì thế ở gian giữa còn lại bộ cốn ván mê hình chữ nhật có những mảng chạm với đề tài rồng vây nhỏ ở tư thế vùng vẫy, nô đùa cùng vân mây sóng nước, nét chạm nổi mang phong cách nghệ thuật thế kỷ XIX. Lại có bức cửa võng kiểu chân quỳ dạ cá, trang trí đề tài tứ linh, hoa lá, sơn son thếp vàng lộng lẫy và 04 pho tượng trang nghiêm đứng chầu hai bên hương án.

 

 

 

 

 

 

 

Đền Trúc Lâm còn giữ được nhiều cổ vật quý. Trong đó có 7 đạo sắc phong (5 đạo sắc niên hiệu Cảnh Hưng), ban hành sớm nhất ngày 24 tháng 7 năm Cảnh Hưng nguyên niên (1740), muộn nhất ngày mồng 1 tháng 7 niên hiệu Đồng Khánh thứ 2 (1887),  1 long ngai bài vị mang phong cách nghệ thuật thế kỷ XVIII. Cỗ long ngai thể hiện kiểu nhiều tầng giải khác nhau, với các nét chạm thủng, chạm nổi, bong kênh các đề tài trang trí hình linh vật, văn triện hoa lá cách điệu, có giá trị nghệ thuật cao.

Trong đền còn một đôi câu đối chữ Hán như sau:

Miên mộc hoành giang, nhất trận uy phong quyền tự cổ

Tùng Đình lập miếu, thiên thu tráng lệ ngật vu hàm

(Tạm dịch: “Cây gạo chắn ngang sông, trận gió uy quyền tự cổ / Đình Tùng dựng tôn miếu, ngàn thu tráng lệ đến nay”)

Ngoài ra còn có một đôi hạc đồng và hương án gỗ mang phong cách nghệ thuật thế kỷ XIX. Đáng chú ý một tấm bia thời Lê cao 120cm, trán bia trên cùng là hình chóp tháp, giữa trang trí hình hoa cúc, xung quanh là những vân xoắn lớn, hoa dây cách điệu.

Theo quyết định số 490-QĐ ngày 22 tháng 4 năm 1992 ngôi đền đã được Bộ Văn hóa – Thông tin và Thể thao xếp hạng Di tích kiến trúc nghệ thuật quốc gia.

Nguồn: 360.hncity.org